Chrząszcze w trzcinie

Jeśli chrząszcze, a dokładniej chrząszcz, to trzcina i Szczebrzeszyn. Do tego brzęczenie i Pszczyna.

To nieśmiertelne skojarzenie język polski zawdzięcza wierszowi Jana Brzechwy, zaś jego początek to jeden z trudniejszych polskich łamańców językowych.

Równie inspirujące są same nazwy chrząszczy. Przekonasz się o tym w ćwiczeniu pobudzającym twórcze myślenie, do którego instrukcje znajdziesz nieco dalej.

Chrząszcze w Polsce

Dotychczas zidentyfikowano w Polsce około 6700 gatunków tych owadów. Spora część ich nazw ma jedynie wersje łacińskie, biologiczne, uregulowane międzynarodowymi zasadami nomenklatury i zapisywane kursywą.

Część chrząszczy, których obecność ludzie obserwują od wieków, ma też swoje nazwy polskie, lokalne. Inaczej też: nazwy wernakularne albo zwyczajowe, rodzime, krajowe, popularne. Te nazwy w różnych językach niekoniecznie pokrywają się tak jak usystematyzowane nazewnictwo łacińskie. Mogą odnosić się na przykład do wyglądu, zachowania, miejsca występowania czy funkcji, jaką chrząszcz pełni w przyrodzie. Wynikają z tego, na co bardziej zwróciła uwagę społeczność, która nadała daną nazwę lokalną. 

Są też nazwy lokalne z różnych języków pokrywające się w warstwie skojarzeń. Przykładem może być biedronka, czyli boża krówka (choć ze względu na powszechność występowania, w Polsce biedronka ma też kilkanaście innych nazw regionalnych czy gwarowych, o których poczytasz tu). 

Biedronka to po angielsku „ladybug” i „ladybird”, zaś słowo „lady” w obu wariantach odnosi się do „Lady Mary”, biblijnej Maryi. Wywodzi się ze średniowiecznego skojarzenia Maryi z biedronką. Analogiczne skojarzenie funkcjonowało w polskiej kulturze ludowej, stąd określenie „boża”. 

Biedronka reprezentuje świat przyrody, otoczony czcią w kulturach tradycyjnych na długo przed nastaniem chrześcijaństwa. Niewykluczone, że wierzenia z nią związane zostały zaadaptowane i zinterpretowane na nowo przez kościół, podobnie jak kult świętych. Natomiast powszechność religii chrześcijańskiej w Europie utrwaliła skojarzenie biedronki z Maryją w różnych kulturach. 

To ćwiczenie na pobudzenie kreatywnego myślenia wykonasz w kilku krokach.

1. Na początek zapisz dowolną: 

• literę polskiego alfabetu
  (włącznie z literami zawierającymi znaki diakrytyczne – ą, ć, ę, ł, ń, ó, ś, ż, ź, ale bez liter q, v, x),
• liczbę od 1 do 32.

Przydadzą się później. 

2. Zapisz jako listę: 

• dwie dowolne frazy wyrażające czynności
  (np. „iść na spacer” zamiast samego „iść”; „leżeć do góry brzuchem” zamiast „leżeć”), 
• dowolną porę dnia
  (może być ogólna jak „rano” lub dowolnie szczegółowa jak na przykład „za trzy sekundy północ”), 
• dwie dowolne rzeczy, które widzisz w swoim otoczeniu. 

3. Wróć do wybranej litery i liczby. 

Sprawdź, jakie słowa odpowiadają im na liście w linku (pdf) 
(możesz też skorzystać z tabelki na dole wpisu)

4. Wylosowane słowa zapisz obok siebie:

• najpierw odpowiadające literze,
• później – liczbie. 

Dzięki temu otrzymasz nieistniejącą nazwę chrząszcza. Jeśli pierwszy człon nazwy jest rodzaju męskiego, a drugi żeńskiego (lub na odwrót) – dopasuj je gramatycznie. 

Zadanie 

Opisz nowego chrząszcza, inspirując się nazwą z zestawienia.

Wykorzystaj przy tym wszystkie słowa i frazy z punktu 2. Możesz użyć ich w dowolnej kolejności, a także odmieniać lub przetwarzać rzeczowniki na przymiotniki itd. Opisowi możesz nadać dowolny styl – od typowo encyklopedycznego do poetyckiego czy surrealistycznego. Style możesz też wymieszać. Natomiast długość tekstu dobierz do swojego pomysłu. 

Alternatywnie, możesz potraktować otrzymane zestawienie jako nazwę innej postaci, rzeczy, zjawiska. 

Może to nazwa ciasta? Stwórz jego przepis.
Może zaklęcie? Opisz, jak je stosować.
Ogranicza cię tylko wyobraźnia. 

Wszystkie słowa na obu listach są prawdziwe.

To wymieszane człony istniejących w języku polskim nazw chrząszczy, które możesz sprawdzić na przykład w linku tutaj.