Metafory ekspresem

Jak szybko tworzyć metafory? Wystarczy kilka minut, otwarta głowa i metoda, dzięki której poćwiczysz także porównania. 

Czym jest metafora?

W skrócie: to zabieg stylistyczny, który przenosi nazwę i znaczenie jednego słowa/frazy na inne słowo/frazę, pierwotnie niepowiązaną ze słowem/frazą wyjściową. Zbudowana jest na skojarzeniu opartym na podobieństwie – wyglądu, funkcji, zachowania.

Co ważne, metafora przenosi nie tylko nazwę i znaczenie, ale również kontekst i konotacje kulturowe, idee, emocje i doświadczenia. Aktywuje wyobraźnię, zapraszając do szukania nowych obrazów i znaczeń przy jednoczesnym odniesieniu do pierwotnego kontekstu.

W języku polskim metaforę nazywa się przenośnią. Nie bez powodu: w języku greckim to „μεταφορά” (metafora), czyli „przeniesienie”. We współczesnej grece w codziennym użyciu jest wyjściowe znaczenie związane z fizycznym przenoszeniem i transportem. W Grecji z niejedną firmą mającą w nazwie słowo „μεταφορική” (metaforiki) lub „μεταφοράς” (metaforas) można zorganizować przewóz lub przeprowadzkę. Sama nazwa środka stylistycznego jest więc metaforą.

Po co nam metafory?

Metafory zmieniają sposób w jaki mówimy, a tym samym – myślimy o świecie. Bez metafor nie byłyby możliwe codzienne rozmowy, bo język jest nimi usiany. Dobierając odpowiednią metaforę, osoba mówiąca może zakomunikować swój stosunek emocjonalny do tematu lub wyrazić ocenę moralną.

Metafory pozwalają w szybki i obrazowy sposób wyrazić stany emocjonalne (złamane serce), opisać zdarzenia (kłamać w żywe oczy), czyjś charakter (sprytny lis) czy zjawiska przyrodnicze (złote liście). Ułatwiają znalezienie indywidualnych określeń znanych sytuacji, zjawisk, emocji. Sprawiają, że przyziemne zdarzenia zostają opisane w niecodzienny, świeży sposób. Przypominają o dynamice i względności znaczeń słów i fraz, które wydają się utarte i powszechne.

Wyostrzają zmysły, podkreślając detale, które umykają codziennej uwadze. Wprowadzają unikatowy punkt widzenia osoby, która tworzy metaforę na podstawie własnych skojarzeń i doświadczeń.

Bez metafor język nie wyrażałby abstrakcyjnych idei. Stąd są także źródłem nazw nowych odkryć w naukach ścisłych. Klasycznym przykładem tutaj jest słowo „prąd”, które zostało przeniesione ze zjawiska płynącej wody na przepływającą energię.

Metafora i porównanie są środkami stylistycznymi opartymi na dostrzeżeniu podobieństwa między dwiema rzeczami czy zjawiskami i zestawieniu ich ze sobą. Samo porównanie łatwo zidentyfikować dzięki słowu porównawczemu „jak”.

W metaforze nie ma tak uniwersalnej zasady.

Jednak dzięki poniższemu ćwiczeniu przekonasz się, jak bliskimi krewnymi są porównanie i metafora, a kilka-kilkanaście metafor stworzysz nawet w kilka minut.

Na początek – podziel kartkę na trzy kolumny.

Kolumna z lewej

Stwórz listę przynajmniej 5 rzeczowników, którym towarzyszą dodatkowe określenia – w praktyce często będą to przymiotniki. Mogą być to konkretne rzeczy (nierówne chodniki; kula śniegu), zjawiska realne lub nie (zacinający deszcz; duch o północy), czynności (bieg po schodach), abstrakcyjne idee czy uczucia.

Ważne, aby nie był to sam rzeczownik – utrudnia to pracę w dalszej części ćwiczenia.

Kolumna środkowa

Do wypisanych rzeczowników dopisz frazę „jest jak” albo „są jak” – dobierz liczbę pojedynczą lub mnogą, np.

• nierówne chodniki są jak
• zacinający deszcz jest jak

Kolumna z prawej

Dokończ swoje porównania, czyli w praktyce znajdź między nimi powiązanie. Możesz je oprzeć na wyglądzie, funkcji, działaniu, zachowaniu czy emocjach, jakie mogą wzbudzać. Wykorzystaj do tego swoje indywidualne doświadczenia i skojarzenia.

Do jednego początku możesz stworzyć więcej niż jedno zakończenie i wybrać to/te, które uznasz za bardziej udane czy oryginalne. Porównaniom możesz nadać różną stylistykę. Jedne będą bardziej realistyczne, inne poetyckie. Pamiętaj, aby skojarzenia, które wykorzystujesz do dokończenia porównania, były z choć nieco innego obszaru niż rzeczownik wyjściowy. Zapewni to porównaniom świeżość i sprawi, że będą bardziej zaskakujące.

Na przykład, „nierówne chodniki są jak przejście przez piekło” będzie dalszym skojarzeniem niż „nierówne chodniki są jak krzywe ulice”, a także łatwiejszym w uzasadnianiu niż np. „jak dzień bez słońca”.

Osoby czytające porównanie do piekła nie powinny mieć problemu z jego zrozumieniem. Łatwo założyć, że wiele osób zna doświadczenie poruszania się po nierównym chodniku oraz potoczną ideę piekła i cierpienia z nim związanego.

Takie porównanie może też funkcjonować jako samodzielny tekst. Natomiast porównanie do dnia bez słońca musiałoby zostać osadzone w dłuższym tekście, który tłumaczyłby kontekst tego powiązania, np. przez opis indywidualnych doświadczeń. Porównanie do krzywych ulic jest mało zaskakujące, więc w praktyce łatwo je zapomnieć.

Wróć do kolumny środkowej

I w kolumnie środkowej skreśl wszystkie „jest/są jak”. Zamiast tego nadpisz na skreśleniach słowo „to” (albo napisz je na dole lub górze”. Otrzymasz zdania typu „nierówne chodniki to przejście przez piekło”.

Jak odczytujesz nowe zdania?
Są porównaniem czy metaforą?

Efektem tego prostego zabiegu będą metafory.

Możesz zastanowić się też, czy obraz-efekt, który przywołuje każda z nich, jest silniejszy czy słabszy w porównaniu do zdania z „jest/są jak”.

Powinien być silniejszy – dzięki temu, że metafora działa jak nałożenie obrazów na siebie, jednak bez całkowitego zasłonięcia żadnego z nich. W porównaniu obrazy są obok siebie i można skupić się bardziej tylko na wybranym.

Tak stworzonym metaforom łatwo też dodać poetyckiego brzmienia przez zmiany w szyku i stylistyce. Na przykład fraza „nierówne chodniki to przejście przez piekło” zyska na poetyckości dzięki przetworzeniu na „piekło przejścia przez nierówne chodniki”.

Nie wszystkie metafory stworzone tym sposobem będą równie udane. Jednak w puli 10 powinno znaleźć się przynajmniej kilka, które przydadzą się do dalszej pracy, w tym do osadzenia w dłuższym tekście.

Warto też pamiętać, że tworzenie metafor, podobnie jak pisanie w ogóle, jest umiejętnością, którą można rozwijać przez systematyczne ćwiczenie.

Więcej teorii o metaforach przeczytasz w artykule Agaty Hąci „Fenomen metafory„. 

Pochodzi z książki „Wyobraźnia | zbiór reguł jest nieograniczony” wydanej przez Loesje i dostępnej jako nieodpłatny e-book.