Tłumaczenie myśli nieuczesanych

Gatunkiem literackim, w którym przesłanie odgrywa kluczową rolę, są aforyzmy – krótkie sentencje, wyrażające różne prawdy moralne w błyskotliwy, zaskakujący sposób. Czołowym twórcą aforyzmów w literaturze polskiej był Stanisław Jerzy Lec.
W zbiorze 'Myśli nieuczesane’ z 1957 roku doprowadził ten gatunek do mistrzostwa, tworząc wiele 'skrzydlatych słów’, które na stałe zagościły w polszczyźnie jako często przytaczane maksymy.

’Myśli nieuczesane’ przetłumaczone zostały na wiele języków.
W swojej analizie chciałbym przyjrzeć się przekładom wybranych aforyzmów na język angielski i niemiecki. Angielskie tłumaczenie z 1962 roku, którego autorem jest Jacek Gałązka, nosi tytuł 'Unkept Thoughts’. Jedna z sentencji umieszczonych w tym zbiorze w ironiczny sposób ujmuje, czym jest moralność:

Morality is either a social contract or you have to pay cash¹.

Przesłanie tego aforyzmu jest jednoznaczne i nie stanowi dla angielskojęzycznych czytelników większej trudności interpretacyjnej. Nieco inaczej wygląda to w przypadku polskiego oryginału:

Moralność jest kwestią umowną albo natychmiast płatną².

Jego sens jest nieco bardziej zawoalowany. Użycie wieloznacznego wyrażenia 'kwestia umowna’ otwiera wiele możliwości interpretacyjnych. Polskojęzyczny aforyzm nie stwierdza definitywnie, kto się z kim umawia, pozostawiając rozstrzygnięcie tej kwestii odbiorcom. Stoi zatem przed nimi większy wysiłek interpretacyjny. W tekście angielskim natomiast ogólne sformułowanie zostaje skonkretyzowane. 'Kwestia umowna’ zostaje udosłowniona jako 'umowa społeczna’. Zwalnia to osobę czytającą z zadania, jakim jest rozszyfrowanie wieloznaczności.

Tym samym cała myśl traci nieco na swojej błyskotliwości.

Staje się bardziej 'uczesana’ – stawia mniejszy intelektualny opór i w mniejszym stopniu prowokuje do refleksji. Wybór takiej a nie innej strategii tłumaczeniowej mógł być podyktowany tym, że trudno znaleźć w angielszczyźnie równie wieloznaczny, ale i zarazem zwięzły ekwiwalent. Należy pamiętać, że aforyzmy cechuje lapidarność i dobitność – zastosowanie wyrażenia bardziej rozbudowanego, np. 'a matter of agreement’, mogłoby pozbawić sentencję tej właściwości.

Bibliografia:

¹ Unkempt Thoughts, Stanisław Jerzy Lec, transl. J. Galazka, St. Martin’s Press, New York 1962, cyt. za →

² Myśli nieuczesane wszystkie, Stanisław Jerzy Lec, Noir sur Blanc, Warszawa 2010, cyt. za →

---

Tekst jest fragmentem artykułu 'Zwięźle, zmyślnie, z polotem.
O wyzwaniach w przekładzie krótkich tekstów’ Damiana Bednarza, który stanowi rozdział książki 'Wyobraźnia | zbiór reguł jest nieograniczony’, dostępnej na loesje.pl →

Damian Bednarz

Absolwent Instytutu Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego, tłumacz języka niemieckiego i angielskiego. Pasjonat translatorycznych zagwozdek.

Rozwój warsztatów kreatywnego pisania Loesje i potrzeba doskonalenia takiej metody pracy z tekstem zaowocowały zaproszeniem grona Ekspertek i Ekspertów, którzy podczas wykładów i spotkań wpisanych w projekt 'Język polski jest przyjazny | merda ogonkami’ dzielą się swoją wiedzą o języku, tekstach krótkich i kreatywności. Dzięki ich otwartości powstała również książka 'Wyobraźnia | zbiór reguł jest nieograniczony’, która zbiera i poszerza tematykę wykładów.

W publikacji znalazły się artykuły omawiające relatywizm językowy, metaforę, aforyzm, dowcip językowy, proces redagowania tekstów, tłumaczenie krótkich form – także na polski język migowy (PJM), improwizację teatralną i jej związki z twórczym myśleniem oraz burzę mózgów jako kreatywną formę pracy z tekstem.

Wspólnie stanowią one zbiór podpowiedzi, o czym warto pamiętać podczas pisania i tłumaczenia tekstów krótkich. Poszczególne rozdziały można czytać w dowolnej kolejności, zaś każdy z nich mógłby funkcjonować jako niezależny tekst.

Autorzy i Autorki:

Damian Bednarz, Agata Hącia, Anna Iwanowska, Agnieszka Matan, Marcin Orliński, Joanna Partyka, Emilia Skiba, Jacek Wasilewski, Artur Werbel.

Książka dostępna jest jako bezpłatna publikacja edukacyjna
w formie e-booka i w wersji drukowanej.

Drukowaną wersję książki można otrzymać podczas wydarzeń organizowanych przez Fundację Loesje Polska w roku 2022 oraz – w przypadku bibliotek, szkół, organizacji pozarządowych – również wysyłkowo. Szczegóły →

Projekt, w ramach którego ukazała się książka, zaczerpnął swoją nazwę z plakatu Loesje stworzonego w 2013 roku:

Projekt wpisany jest w Warszawski Program Edukacji Kulturalnej i potrwa jeszcze do końca czerwca 2022 roku. Wówczas odbędą się ostatnie warsztaty kreatywnego pisania Loesje, a także wykłady i spotkania wokół języka i kreatywności.

Podczas tegorocznych warsztatów Loesje wpisanych w projekt powstało ponad dwadzieścia nowych plakatów Loesje, które dostępne są w zasobach na www.loesje.org →

Z już istniejących plakatów można korzystać bez dodatkowej konsultacji z Loesje. Wystarczy, że zostaną pobrane jako pliki pdf ze strony www.loesje.org, zaś ich wykorzystanie będzie mieć charakter niekomercyjny.

czyli po polsku Lusia lub Luśka

To pełna energii, wiecznie młoda duchem Holenderka. Użyczyła imienia grupie osób, które wierzą, że plakaty mogą spowodować rewolucję, a hasła z jej podpisem odzwierciedlają to optymistyczne podejście. Zamiast pouczać, zachęcają do refleksji i dyskusji, a także krytycznego, ale konstruktywnego spojrzenia. Ich największy zbiór – w kilkudziesięciu językach – dostępny jest na www.loesje.org.