Aforyzm: Jak najmniej wyrazów

Aforyzm: Czas to pieniądz / czas wolny to złoto

Nie istnieją wyraźne granice pomiędzy przysłowiem a maksymą i sentencją. Przysłowie cechuje alegoryczność, obrazowość, dydaktyzm, często komizm. Dydaktyzm i powszechność przysłowia łączy je z maksymą i sentencją, którym z kolei najczęściej brak obrazowości. Maksymę i sentencję traktuje się często jako synonimy i definiuje jako 'ogólne abstrakcyjne prawdy i nauki’ czy 'formułki zalecające zasady postępowania moralnego’. Są mniej zwięzłe od przysłowia, a konkretności tego ostatniego przeciwstawiają ogólność. Ponadto maksyma wydaje się bardziej poważna w treści.

A aforyzm?

Najogólniej mówiąc, różnica między przysłowiem a aforyzmem polega na stopniu popularności. Gdy aforyzm staje się popularny, traci autora i wchodzi do powszechnego obiegu jako przysłowie. Przysłowie to sfolkloryzowany aforyzm. Jednak nie każdy aforyzm podatny jest na sfolkloryzowanie.

A zatem aforyzm jest jakby 'przed-przysłowiem’. Może jednak pozostać aforyzmem, znanym nielicznej grupie, umieszczanym i odczytywanym w zbiorach aforyzmów pod nazwiskiem swego twórcy. Nie trafia wtedy do kompendiów anonimowych przysłów, będących 'mądrością narodu’. Ale są jeszcze inne cechy aforyzmu, które odróżniają go od przysłowia. Aforyzm jest celnym, zwięzłym, krótkim sformułowaniem. Przysłowie takie może być, ale nie musi.

Aforyzm, podobnie jak przysłowie, uczy (choć ten element nie jest konieczny) i bawi (choć w bardziej wyrafinowany sposób), ale też zaskakuje i inspiruje. Jest wyzwaniem dla czytelnika, zachętą do odkrywania nowych sensów.

Jest, w większym stopniu niż przysłowie, grą językową, bazuje na skojarzeniach, a zakładając znajomość stałych związków frazeologicznych, zmienia je w sposób przewrotny i zabawny, wywołując zaskoczenie. Dobry aforyzm skłania do głębokiego namysłu. W aforyzmie kryje się swego rodzaju ingenium, rozumiane jako 'twórcza inteligencja’, wdzięk, elegancja, 'dowcip’ (celność spostrzeżenia i sformułowania), oryginalność.

Aforyzm opiera się na aluzyjności, intertekstualności. Bez rozległości myślenia, erudycji, ale i owego dowcipu, nie jest możliwe stworzenie dobrego aforyzmu. Czytelnik ma być wiecznie zaskakiwany przez autora, który sięga po to właśnie na wyżyny pomysłowości.

Dlatego też jego aforyzm jest odkrywczy, wyjątkowy, niepospolity.

Tekst jest fragmentem artykułu '«Jak najmniej wyrazów, jak najwięcej wyrazu», czyli aforyzm – komunikat o intrygującej treści i zaskakującej formie’ Joanny Partyki, który stanowi rozdział książki 'Wyobraźnia | zbiór reguł jest nieograniczony’, dostępnej na loesje.pl →

Joanna Partyka

Historyk literatury i antropolog, profesor w Instytucie Badań Literackich PAN, tłumaczka języka hiszpańskiego. Zajmuje się historią literatury i kultury dawnej, polskiej i iberyjskiej. Szczególną uwagę poświęca tekstom paraliterackim, takim jak encyklopedie, traktaty moralne i pedagogiczne, przewodniki dla spowiedników, silvae rerum, bada m.in. aspekty retoryczne tego typu piśmiennictwa. Jednym z głównych nurtów jej zainteresowań jest dawne piśmiennictwo kobiece. Jest autorką książek: 'Rękopisy dworu szlacheckiego doby staropolskiej’ (1994), '«Żona wyćwiczona»: kobieta pisząca w kulturze XVI i XVII wieku’ (2004) i 'Między scientia curiosa a encyklopedią: europejskie konteksty dla staropolskich kompendiów wiedzy’ (2019) oraz licznych artykułów w języku polskim, angielskim i hiszpańskim. Jest Prezesem Stowarzyszenia Pro Cultura Litteraria. Lubi fotografować, co zaowocowało dotychczas dwiema wystawami, i uprawiać ogródek. Kocha ludzi, psy, koty, pszczoły i Portugalię.

Rozwój warsztatów kreatywnego pisania Loesje i potrzeba doskonalenia takiej metody pracy z tekstem zaowocowały zaproszeniem grona Ekspertek i Ekspertów, którzy podczas wykładów i spotkań wpisanych w projekt 'Język polski jest przyjazny | merda ogonkami’ dzielą się swoją wiedzą o języku, tekstach krótkich i kreatywności. Dzięki ich otwartości powstała również książka 'Wyobraźnia | zbiór reguł jest nieograniczony’, która zbiera i poszerza tematykę wykładów.

W publikacji znalazły się artykuły omawiające relatywizm językowy, metaforę, aforyzm, dowcip językowy, proces redagowania tekstów, tłumaczenie krótkich form – także na polski język migowy (PJM), improwizację teatralną i jej związki z twórczym myśleniem oraz burzę mózgów jako kreatywną formę pracy z tekstem.

Wspólnie stanowią one zbiór podpowiedzi, o czym warto pamiętać podczas pisania i tłumaczenia tekstów krótkich. Poszczególne rozdziały można czytać w dowolnej kolejności, zaś każdy z nich mógłby funkcjonować jako niezależny tekst.

Autorzy i Autorki:

Damian Bednarz, Agata Hącia, Anna Iwanowska, Agnieszka Matan, Marcin Orliński, Joanna Partyka, Emilia Skiba, Jacek Wasilewski, Artur Werbel.

Książka dostępna jest jako bezpłatna publikacja edukacyjna
w formie e-booka i w wersji drukowanej.

Drukowaną wersję książki można otrzymać podczas wydarzeń organizowanych przez Fundację Loesje Polska w roku 2022 oraz – w przypadku bibliotek, szkół, organizacji pozarządowych – również wysyłkowo. Szczegóły →

Projekt, w ramach którego ukazała się książka, zaczerpnął swoją nazwę z plakatu Loesje stworzonego w 2013 roku:

Język polski jest przyjazny / merda ogonkami

Projekt wpisany jest w Warszawski Program Edukacji Kulturalnej i potrwa jeszcze do końca czerwca 2022 roku. Wówczas odbędą się ostatnie warsztaty kreatywnego pisania Loesje, a także wykłady i spotkania wokół języka i kreatywności.

Podczas tegorocznych warsztatów Loesje wpisanych w projekt powstało ponad dwadzieścia nowych plakatów Loesje, które dostępne są w zasobach na www.loesje.org →

Z już istniejących plakatów można korzystać bez dodatkowej konsultacji z Loesje. Wystarczy, że zostaną pobrane jako pliki pdf ze strony www.loesje.org, zaś ich wykorzystanie będzie mieć charakter niekomercyjny.

czyli po polsku Lusia lub Luśka

To pełna energii, wiecznie młoda duchem Holenderka. Użyczyła imienia grupie osób, które wierzą, że plakaty mogą spowodować rewolucję, a hasła z jej podpisem odzwierciedlają to optymistyczne podejście. Zamiast pouczać, zachęcają do refleksji i dyskusji, a także krytycznego, ale konstruktywnego spojrzenia. Ich największy zbiór – w kilkudziesięciu językach – dostępny jest na www.loesje.org.